آزمايش الهى يك سنت جاويدان‏

امتحان يك سنت هميشگى و جاودانى الهى است و همه گان در اين دنيا برای امتحان دادن بايد آماده شوند :

أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ . [1]

امتحان مخصوص شما جمعيت مسلمانان نيست، سنتى است كه در تمام امت هاى پيشين جارى بوده است. مى‏فرمايد:

وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِم‏… [2]

آن ها را نيز در كوره‏هاى سخت امتحان افكنديم، آن ها نيز همچون شما در فشار دشمنان بي رحم و جاهل و بي خبر و متعصب و لجوج قرار داشتند، هميشه ميدان امتحان باز بوده و گروهى در اين ميدان شركت داشته‏اند .

بايد هم چنين باشد چرا كه در مقام ادعا هر كس مى‏تواند خود را برترين مؤمن، بالاترين مجاهد، و فداكارترين انسان معرفى كند، بايد وزن و قيمت و ارزش اين ادعاها از طريق آزمون روشن شود، بايد معلوم گردد تا چه اندازه نيات درونى و آمادگيهاى روحى با اين گفته‏ها هماهنگ يا ناهماهنگ است؟

آرى خداوند بايد بر همگان بياگاهاند که چه كسانى راست مى‏گويند، و چه كسانى دروغگو هستند :

... فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبينَ . [3]

بديهى است خدا همه اينها را مى‏داند، حتى قبل از خلقت انسان ها، منظور از علم در اينجا همان تحقق عينى مسائل و وجود خارجى آنها است، و به تعبير ديگر ظهور آثار و شواهد عملى است، يعنى بايد علم خدا در باره اين گروه عملا در خارج پياده شود، و تحقق عينى يابد و هر كس آنچه را در درون دارد بيرون ريزد، اين است معنى" علم" هنگامى كه در اينگونه موارد در مورد خداوند به كار مى‏رود .

دليل اين مساله نيز روشن است زيرا نيات درونى و صفات باطنى تا در عمل انسان تحقق و عينيت پيدا نكند ثواب و جزا و كيفر مفهوم ندارد. آزمايش براى تحقق بخشيدن به نيات و صفات درونى است .

و به عبارت ديگر اين عالم همچون يك" دانشگاه" يا يك" مزرعه" است . برنامه اين است كه در دانشگاه استعدادها شكوفا گردد، لياقت ها پرورش يابد، و آنچه در مرحله" قوه" است به" فعليت" برسد .

بايد در اين مزرعه نهاد بذرها ظاهر گردد، و از درون آنها جوانه‏ها بيرون آيد، جوانه‏ها سر از خاك بردارند، پرورش يابند، نهال كوچكى شوند و سرانجام درختى تنومند و بارور، و اين امور هرگز بدون آزمايش و امتحان ممكن نيست. و از اينجا مى‏فهميم كه آزمايش هاى الهى نه براى شناخت افراد است، بلكه براى پرورش و شكوفايى استعدادها است. هر گروه و جمعيتى به نوعى در اين سنت الهى شريك و سهيمند و امتحانات خداوند در چهره‏هاى گوناگون به سراغ آنها مى‏آيد :

عوامل آزمايش

الف : با محيط های آلوده

گروهى در محيط هايى قرار مى‏گيرند كه از هر نظر آلوده است، وسوسه‏هاى فساد از هر طرف آنها را احاطه مى‏كند، امتحان بزرگ آنها اين است كه در چنين جو و شرائطى همرنگ محيط نشوند و اصالت و پاكى خود را حفظ كنند:

وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لي‏ عِنْدَكَ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ وَ نَجِّني‏ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّني‏ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ . [4]

ب : با محروميت ها

گروهى در فشار محروميت ها قرار مى‏گيرند، در حالى كه مى‏بينند اگر حاضر به معاوضه كردن سرمايه‏هاى اصيل وجود خود باشند، فقر و محروميت به سرعت درهم مى‏شكند، اما به بهاى از دست دادن ايمان و تقوا و آزادگى و عزت و شرف، و همين آزمون آنها است :

وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ . [5]

ج :با مال و اولاد

گروهى ديگر بر عكس غرق در نعمت مى‏شوند و امكانات مادى از هر نظر در اختيارشان قرار مى‏گيرد، آيا در چنين شرائطى، قيام به وظيفه شكر نعمت مى‏كنند؟ يا غرق در غفلت و غرور و خودخواهى و خودبينى، غرق در لذات و شهوات و بيگانگى از جامعه و از خويشتن مى‏شوند؟! :

وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظيمٌ . [6]

إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظيمٌ . [7]

د : با واجبات و محرمات

خداوند متعال دستورات دينی را علاوه بر رساندن بشريت به کمال و سعادت ، مايه امتحان آن ها نيز قرار می دهد تا معلوم گردد چه کسی دستورات الهی را به محض شنيدن از خدا و رسولش میذيرند و چه کسانی به آن اعتراض می کنند . خداوند متعال وقتی تعداد ماموران جهنم را نوزده تا بيان می کند در دنباله اش می فرمايد اين عدد را گفتيم تا مشخص شود چه کسانی به سخنان ما ايمان دارند و چه کسانی در اين امتحان مردود می شوند :

سَأُصْليهِ سَقَرَ . وَ ما أَدْراكَ ما سَقَرُ . لا تُبْقي‏ وَ لا تَذَرُ . لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ . عَلَيْها تِسْعَةَ عَشَرَ . وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلاَّ مَلائِكَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلاَّ فِتْنَةً لِلَّذينَ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ يَزْدادَ الَّذينَ آمَنُوا إيماناً وَ لا يَرْتابَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِيَقُولَ الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْكافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ وَ ما يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلاَّ هُوَ وَ ما هِيَ إِلاَّ ذِكْرى‏ لِلْبَشَرِ . [8]

و لذا امام سجاد عليه السلام در دعای پر رمز و راز عرضه می دارد : [9]

حديث اخلاقی

امير مؤمنان على عليه السلام فرمود :

و الذى بعثه بالحق لتبلبلن بلبلة، و لتغربلن غربلة، و لتساطن سوط القدر، حتى يعود اسفلكم اعلاكم و اعلاكم اسفلكم:

" سوگند به كسى كه پيامبر ص را به حق مبعوث كرده به شدت مورد آزمايش قرار مى‏گيريد، و غربال مى‏شويد، و همانند محتويات يك ديگ به هنگام جوشش، زير و رو خواهيد شد، آن چنان كه بالاى شما پائين و پائين بالا قرار خواهد گرفت"! [10]

[1] . عنكبوت/ 2 .

[2] . عنكبوت/ 3 .

[3] . عنكبوت / 3 .

[4] . تحريم/ 11 .

[5] . بقره/ 155 .

[6] . انفال / 28 .

[7] . تغابن/ 15 .

[8] . سور مدثر/ 26 الى 31 .

[9] . صحيفه سجاديه ، دعای اول ، ش 21 .

[10] . نهج البلاغه خطبه 16.