سؤال: آيا روايت بشارت دادن پایان ماه صفر در کتاب‌های معتبر آمده است؟

در مورد ماه صفر بايد گفته شود اين ماه نحس نيست، بلكه به واسطه وقايعي كه در آن اتفاق افتاده، مردم عامي آن را نحس مي‌دانند؛ از جمله آن وقايع رحلت حضرت رسول اكرم(صلي الله عليه و آله)، شهادت امام حسن مجتبی (سلام الله علیه) و امام رضا (سلام الله علیه) است. ولي بايد توجه داشت تصور غلط نحوست ماه صفر هيچ دليل و مبناي روائي ندارد و ارتباط دادن آن با رحلت جانگداز اشرف كائنات (صلي الله عليه و آله) و شهادت ائمه هدی بي اساس مي‌باشد.

ممكن است ريشه اين توهم، به فهم نادرست حديثی در باره بشارت دادن پایان ماه آذار برگردد.

از رسول اكرم(صلي الله عليه و آله) نقل شده كه فرمود: «من بَشَّرَنِي بِخُرُوجِ‏ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّةُ» ؛ «هر كس به من بشارت دهد آذار تمام شده است، بهشت مي‌رود»[1]

عده‌اي معتقد شدند آذار  همان صفر است، در حالي كه آذار از ماه‌هاي رومي است و صفر از ماه‌هاي قمري است. از طرفي هم دليلي بر شومي و نحوست ذاتي ايام در دست نيست تا پيامبر(صلي الله عليه و آله) چنين سخني فرموده باشد. با همه اين اوصاف ملاحظه متن كامل و توجه به سبب صدور اين روايت ما را متوجه مي‌سازد كه پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) در مقام بيان نحوست ماه آذار و اهميت دادن به بشارت پايان آن هم نيست.

اصل حديث در علل الشرایع شیخ صدوق

إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُؤَدِّبُ وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الوَرَّاقُ وَ عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الدَّقَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ عَنْ تَمِيمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ‏ كَانَ النَّبِيُّ ذَاتَ يَوْمٍ فِي مَسْجِدِ قُبَا وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ:‌

«أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ عَلَيْكُمُ السَّاعَةَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلَمَّا سَمِعُوا ذَلِكَ قَامَ نَفَرٌ مِنْهُمْ فَخَرَجُوا وَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ يُحِبُّ أَنْ يَعُودَ لِيَكُونَ هُوَ أَوَّلَ دَاخِلٍ فَيَسْتَوْجِبَ الْجَنَّةَ فَعَلِمَ النَّبِيُّ ذَلِكَ مِنْهُمْ فَقَالَ لِمَنْ بَقِيَ عِنْدَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ سَيَدْخُلُ عَلَيْكُمْ جَمَاعَةٌ يَسْتَبِقُونَ فَمَنْ بَشَّرَنِي بِخُرُوجِ‏ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّةُ فَعَادَ الْقَوْمُ وَ دَخَلُوا وَ مَعَهُمْ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُمْ فِي أَيِّ شَهْرٍ نَحْنُ مِنَ الشُّهُورِ الرُّومِيَّة فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ قَدْ خَرَجَ آذَارَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ قَدْ عَلِمْتُ ذَلِكَ يَا أَبَا ذَرٍّ وَ لَكِنْ أَحْبَبْتُ أَنْ يَعْلَمَ قَوْمِي أَنَّكَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ كَيْفَ لَا تَكُونُ كَذَلِكَ وَ أَنْتَ الْمَطْرُودُ مِنْ حَرَمِي بَعْدِي لِمَحَبَّتِكَ لِأَهْلِ بَيْتِي فَتَعِيشُ وَحْدَكَ وَ تَمُوتُ وَحْدَكَ وَ يَسْعَدُ بِكَ قَوْمٌ يَتَوَلَّوْنَ تَجْهِيزَكَ وَ دَفْنَكَ أُولئِكَ رُفَقَائِي فِي الْجَنَّةِ الْخُلْدِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ».‏[2]

مرحوم شيخ صدوق در كتاب ارزشمند علل الشرايع نقل كرده كه پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) روزي در مسجد قبا در جمع عده زيادي از اصحابش فرمودند: «أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ عَلَيْكُمُ السَّاعَةَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ» يعني اولين كسي كه هم اكنون بر شما وارد مي شود، مردي از اهل بهشت است. پس چند نفر كه اين مطلب را شنيدند از يك در مسجد خارج شدند تا از در ديگر وارد شوند و اول كسي باشند كه مستحق بهشت گردند.

صحبت رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در اين زمان در مورد تبيين صفات مومنين بود و براي آوردن شاهد با علم لدني خود اشاره كردند كه اولين كسي كه از در مسجد وارد شود او چنين صفاتي را داشته و اهل بهشت خواهد بود؛ اما چون متوجه تحركات عده‌اي از اصحاب شدند، فرمودند:

«هركس مرا به خروج ماه آذار خبر دهد، او اهل بهشت است».

عده‌اي آمدند كه ابوذر غفاري هم با آنها بود، پيامبر فرمود: ما در كدام يك از ماه‌هاي رومي هستيم؟

ابوذر گفت: ماه آذار تمام شد.

رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: اي اباذر ! من پاسخ سوالم را مي‌دانستم، ولي مي‌خواستم قومم بدانند كه تو مردي از اهل بهشت هستي و چگونه باشد كه تو را بخاطر محبت اهل بيت من، از حرم من طرد مي‌كنند، پس تو تنها زندگي مي‌كني، تنها مي‌ميري و قومي كه مي‌آيند و تو را دفن مي‌كنند، سعادتمند هستند و آنها در بهشت دائمي كه خدا به اهل تقوا وعده داده، رفيقان منند.

واضح است بشارت پايان ماه آذار علامتي براي معرفي اباذر است و ارتباطي به نحوست ماه حتی ماه آذار ندارد و از سوی هیچ نامی هم در این روایت از ماه صفر برده نشده است و نمی‌توان گفت چون ماه آذار در آن سال، مصادف با ماه صفر بود، پس ماه صفر نحس است.

لذا قول پيامبر(صلي الله عليه و آله) تنها در همان زمان و مكان به عنوان شرطي براي معرفي مرد بهشتي داراي مفهوم است و نه به معناي مطلق آن در همه زمان‌ها و مكان‌ها.

در كتب اهل سنت هم روايت بشارتِ اتمام ماه صفر آمده اما به صراحت ین حديث موضوع یعنی جعلي و ساختگی دانسته شده است.[3]

نتيجه:

كتاب‌هایي از شیعه كه بحث نحوست ماه صفر را مطرح كرده اند،[4] هيچ دليل يا روايتي بر مدعاي خود اقامه نكرده‌اند و روایت شیخ صدوق هم در معرفی ابی ذر غفاری است و نامی از ماه صفر نبرده است و اگر هم روايتي در اين مورد در كتاب‌هاي اهل سنت وارد شده است، خودشان به صراحت گفته‌اند سند آن ضعيف مي‌باشد.

پي نوشت ها:

[1]. رك: ابن بابويه، محمد، معاني الاخبار، قم، انتشارات اسلامي، 1403ق، ص 204 .  ابن بابويه، محمد، علل الشرايع، قم، كتاب فروشي داوري، 1385ش، ج1 ، ص 176.

[2]. علل الشرايع، پيشين، ج 1، ص 176.

[3]. رك: اللؤلؤ المرصوع فيما لا أصل له أو بأصله موضوع، محمد بن خليل بن إبراهيم المشيشي الطرابلسي، بيروت، دار البشائر الإسلامية، 1415 ق ، ج 1، ص 177 . الموضوعات، الحسن بن محمد الصغاني، ج 1، ص 61.

[4]. مانند:  زادالمعاد، محمد تقي مجلسي، ص 247.  مفاتيح الجنان، شيخ  عباس قمي، اعمال ماه صفر.  المراقبات، ميرزا جواد ملكى تبريزى، اعمال ماه صفر، ج 1، ص 49 و ... .