سؤال: فزع در عزاداري امام حسين -عليه السلام- به چه معناست؟

پاسخ اجمالي:

معنای اصلی فزع ترسیدن است و چون از شدت ترس گاهی انسان بی تاب می شود، جزع هم گفته می شود؛ درباره عزاداری از «فزع» استفاده نشده؛‌ بلكه در روایات آمده که جزع امری ناپسند است، اما جزع برای عزاداری امام حسین –علیه السلام- خوب و پسندیده است.

پاسخ تفصيلي:

فزع به معنی ترسیدن است، منتهی ترس از یک چیز وحشتناک و یا کاری خطرناک که همراه با اضطراب باشد و حالت انقباضی در انسان رخ دهد.

فزع چون با "الى" متعدى شود بمعنى استغاثه آيد: «فَزِعَ‏ اليه» يعنى به او پناه برد و استغاثه كرد و چون با "لام" متعدّى شود معنى پناه دادن مي دهد: «فَزِعَ‏ له» یعنی به او پناه داد و بفريادش رسيد و «مَفْزَع» یعنی محل پناه در دعاى هفتم صحيفه سجاديه آمده: «وَ أَنْتَ‏ الْمَفْزَعُ‏ فِي الْمُلِمَّاتِ» ؛ «(خدایا) تو محل پناه در شدائد».[1]

در حقیقت معنای اصلی «فزع»  ترسیدن است و چون فرد ترسیده به دنبال سر پناه می گردد، معنای پناه دادن، پناه گرفتن و پناهگاه نیز می دهد.[2]

برخي گفته اند «فزع»  از جنس جزع است یعنی بی تابی و فریاد زدن و عبارت «جزع» به «فزع»  ترجمه مي شود، چون گاهي از شدت ترس حالت بی تابی به انسان ترسیده رخ می دهد و گاهی فریاد هم می زند و بي طاقت مي شود.[3]

بر همين اساس در ترجمه رواياتي كه در آن كلمه«جزع» آمده،‌ مي نويسند«جزع» و «فزع» يعني حاصل ترس گاهي انسان را بي تاب مي كند و به«جزع» مي رساند.

بنابراين در متن عربي روايات لفظ «فزع» نيامده است و بلكه از كلمه«جزع» يعني بي تاب شدن و با فرياد بلند ناليدن آمده است و با توجه به اينكه «فزع كردن» هم گاهي به«جزع» مي رسد برخي در ترجمه گفته اند «فزع»  و«جزع» در عزاداري امام حسين -عليه السلام- امري پسنديده و خوب است؛ امام صادق –علیه السلام- می فرماید: كُلُ‏ الْجَزَعِ‏ وَ الْبُكَاءِ مَكْرُوهٌ سِوَى الْجَزَعِ وَ الْبُكَاءِ عَلَى الْحُسَيْنِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ)؛[4] يعني بي تابي و گريه امري پسنديده نيست مگر اينكه بي تابي و گريه براي امام حسين –عليه السلام- باشد.

در زيارت عاشورا نيز آمده است كه امام باقر –عليه السلام- پاداش ها و آداب  زيارت را بيان مي كند، مي فرمايد: ... وَ يَأْمُرُ مَنْ فِي دَارِهِ بِالْبُكَاءِ عَلَيْهِ وَ يُقِيمُ فِي دَارِهِ مُصِيبَتَهُ بِإِظْهَارِ الْجَزَعِ عَلَيْه ...‏؛[5] و اهل خانه را به گريه دعوت كند و در خانه خود با جزع كردن بر امام حسين مراسم سوگواري برپا كند.

در زیارت دیگر امام حسین –عليه السلام- نيز که از امام صادق -علیه السلام- نقل شده است، عرضه می داریم:

... أَنَا بِكُمْ لَجَزِعٌ‏ ؛[6] من براي مصيبت شما از جزع كنندگانم.

بنابراين «جزع» و «فزع» يعني بي تابي كردن وگريه هاي بلند بر امام حسين – عليه السلام – كردن امري خوب و خداپسندانه و داراي پاداش هاي بزرگ معنوي و درجات بهشتي است و در متن روايات لفظ«جزع» آمده است و چون گاهي اثر «فزع» بر انسان به بي تابي و بي طاقت شدن نمي رسد، گفته مي شود در عزاي امام «فزع»  و «جزع» كردن خوب است.

[1]. رک: حسيني زبيدي، محمد مرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس، بيروت، دار الفکر، چاپ اول، 1414ق، ج‏11، ص 345. طريحي، فخر الدين، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، 1375، ج‏4 ، ص375. فيومى، أحمد، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، قم، موسسه دار الهجره، چاپ دوم، 1414ق، ج‏2، ص 472. ابن منظور، محمد، لسان العرب، بيروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع – دار صادر، چاپ سوم، 1414ق، ج‏8، ص251. قرشى بنايى، على اكبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم، 1412ق، ج5 ، ص174. مصطفوى، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368، ج9، ص81.

[2]. رک: ابن اثير جزري، مبارك، النهاية في غريب الحديث و الأثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم،1367، ج‏3، ص443. زمخشرى، محمود، الفائق في غريب الحديث، بيروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1417ق، ج‏3، ص29. راغب اصفهانى، حسين، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه: غلامرضا خسروی، تهران، مرتضوی، چاپ دوم، 1374، ج‏4، ص53.

[3] . رک: التحقيق في كلمات القرآن الكريم، پیشین، ج9، ص82. تاج العروس من جواهر القاموس، پیشین، ج11، ص343.

[4]. طوسى، محمد، الأمالي، قم، دار الثقافه، چاپ اول، 1414ق، ص161، مجلس 6، حدیث20.

[5] ابن قولويه، جعفر، كامل الزيارات، نجف اشرف، دار المرتضویه، چاپ اول، 1356، ص 175، حدیث8.

[6]. كامل الزيارات، نجف اشرف، پيشين، ص243، حدیث12.