سوال: سند اين حديث چقدر معتبراست: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ يَحْيَى قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ نَافِعٍ قَالَ حَدَّثَنَا أُمَيَّةُ بْنُ خَالِدٍ قَالَ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ زَيْدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبِي يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ يَا عَلِيُّ وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنَّكَ لَأَفْضَلُ الخليفة [الْخَلِيقَةِ] بَعْدِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَصِيِّي وَ إِمَامُ أُمَّتِي مَنْ أَطَاعَكَ أَطَاعَنِي وَ مَنْ عَصَاكَ عَصَانِي.

پاسخ اجمالی:

همسان بودن اطاعت امیر مومنان با اطاعت رسول خدا و نافرمانی آن حضرت با نافرمانی رسول خدا، علاوه بر آیه اولی الامر، روایات شیعه، در روایات اهل سنت نیز با اسناد صحیح آمده است؛ بنابراین معتبر بودن یا نبودن یک روایت از چندین روایت خللی بر اصل مطلب وارد نمی‌کند.

پاسخ تفصیلی:

در روایات معتبر شیعه و سنی بارها آمده است که اطاعت از علی بن ابی طالب اطاعت از رسول خدا و نافرمانی از آن حضرت نافرمانی از رسول الله است؛ از جمله خثیمه از علمای اهل سنت متوفای 342 قمری نقل می‌کند:

أنبأنا خيثمة حدثنا أحمد بن حازم أنبأنا أحمد بن صبيح القرشي والحكم ابن سليمان الجبلي قالا حدثنا يحيى بن يعلى عن بسام الصيرفي عن الفقيمي عن معاوية بن ثعلبة عن أبي ذر قال قال رسول الله صلى لله عليه وسلم لعلي عليه السلام:  «من أطاعك أطاعني ومن أطاعني أطاع الله ومن عصاك عصاني ومن عصاني عصى الله».[1]

ابی ذر گوید: رسول خدا صلى لله عليه وسلم  به علی فرمود: «هر کس تو را اطاعت کند، مرا اطاعت کرده است و هر کس مرا اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است و هر کس تو را نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده است و هر کس مرا نافرمانی کند، خدا را نافرمانی کرده است».

حاکم دیگر عالم اهل سنت نیز در مستدرک آورده است:

( أخبرنا ) أبو أحمد محمد بن محمد الشيباني من أصل كتابه ثنا علي بن سعيد بن بشير الرازي بمصر ثنا الحسن ابن حماد الحضرمي ثنا يحيى بن يعلى ثنا بسام الصيرفي عن الحسن بن عمرو الفقيمي عن معاوية بن ثعلبة عن أبي ذر رضي الله عنه قال قال رسول الله صلى الله عليه وآله: «من أطاعني فقد أطاع الله ومن عصاني فقد عصى الله ومن أطاع عليا فقد أطاعني ومن عصى عليا فقد عصاني».[2]

ابی ذر گوید: رسول خدا صلى لله عليه وسلم  به علی فرمود: «هر کس مرا اطاعت کند، به یقین خدا را اطاعت کرده است و هر کس مرا نافرمانی کند، به یقین خدا را نافرمانی کرده است و هر کس علی را اطاعت، به یقین مرا اطاعت کرده است و هر کس علی را نافرمانی کند، به یقین مرا نافرمانی کرده است».

حاکم در ذیل این حدیث می‌نویسد: سند این حدیث صحیح است. [3]

اما روایت مورد نظر پرسشگر گرامی

شیخ صدوق در صفحه 12 مجلس سوم کتاب الامالی این روایت را نقل کرده است که رسول خدا فرمود: «یا علی قسم به خدائی که دانه را شکافت و جاندار را آفرید، همانا تو با فضیل ترین خلیفه بعد از من هستی؛ یا علی! تو وصی من و امام امت منی؛ هر کس تو را اطاعت کند، مرا اطاعت کرده است و هر کس تو را نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده است.

نرم افزار اسناد شیخ صدوق همه راویان این حدیث را مجهول خوانده و سند روایت را مسند اما ضعیف نوشته است.

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ: در روایات احمد بن محمد بین چند راوی ثقه و ضعیف مشترک است و در اینجا مشخص نیست کدام یک می‌باشد.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ يَحْيَى: نام وی در کتب رجال اولیه نیامده است و کتاب‌های بعدی وی را مجهول دانسته اند.[4]

أَبُو بَكْرِ بْنُ نَافِعٍ: نام وی در کتب رجالی نیامده است.

أُمَيَّةُ بْنُ خَالِدٍ: از اصحاب رسول الله؛[5] مامقانی در رجالش می‌نویسد: غیر از سخن شیخ طوسی که وی را از اصحاب دانسته است، سخنی درباره وی پیدا نکردم و حال وی مجهول است.[6]

حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ: کتب رجالی نام وی را ذکر نکرده‌اند.[7]

عَلِيُّ بْنُ زَيْدٍ: وی نیز مشخص نیست چه کسی بوده و آیا ثقه است یا نه.

با این نگاه، سند روایت شیخ طوسی در الامالی ضعیف است اما مضمون روایت، هم در کتاب‌های شیعه و هم در کتاب‌های اهل سنت با سند معتبر آمده است که فقط به دو نمونه در متن پاسخ اشاره شد.

[1] . قرشی الاطرابلسی، خثیمه بن سلیمان ، حدیث خثیمه، ص72.

[2] . ابی عبد الله، حاکم نیسابوری، المستدرك، بیروت، دار المعرفه، ج3، ص121.

[3] . همان.

[4] . مرتضى، بسام، زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت، دار المحجة البيضاء، چاپ اول، 1426ق، ج2، ص358.

[5] . رجال الطوسی، ص25.

[6] . مامقانى، عبدالله، تنقيح المقال في علم الرجال(رحلي)، بى نا، بى جا، چاپ اول، ج1، ص153.

[7] . نمازى شاهرودى، على، مستدركات علم رجال الحديث، تهران، فرزند مولف، چاپ اول، 1414ق، ج3، ص253.