سوال: در روایتی آمده است که امام رضا سلام الله علیه فرمود: «إنَّ اللّهَ يَكرَهُ شُهرَةَ العِبادَةِ  وشُهرَةُ النّاسِ» (خداوند انگشت نما شدن در عبادت و انگشت نما شدن در برابر مردم را ناخوش مى‌دارد)؛ آیا این حدیث مستند و معتبر است؟ آیا به این معناست که نباید در ظاهر خود را فردی با تقوا و اهل عبادت نشان دهیم؟

پاسخ اجمالی:

هر چند روایت مورد نظر از نظر سندی ضعیف است، اما مضمون آن در روایات معتبر آمده است و مراد از این روایات این است که انسان در انجام کارهای پسندیده به خصوص مستحبات، تلاش کند نهایت اخلاص و قربت الهی را داشته باشند و جون انجام مستحبات علنی و در انظار مردم ممکن است باعث تعریف و تمجید دیگران قرار گرفته و به مرور زمان حس برتربینی و غرور را براگیزاند، روایات از مشهور شدن به اهل تقوا به خاطر انجام مستحبات نهی می‌کند و ناظر به واجبات نیست و دلالتی بر ظاهر خدایی نداشتن نمی‌کند.

پاسخ تفصیلی در ادامه مطلب

هر چند با تقوا بودن و انجام دستورات دینی از جمله سفارشات قرآن کریمو روایات معتبر اسلامی است و همگان موظف به بجا آوردن این دستورات دینی هستند؛ اما خودنمایی در عبادت و مشهور کردن خود در میان مردم و جلوه دادن خود به عنوان انسانی مومن و با تقوی امری ناپسند می‌باشد.

این نگرش در کارهای مستحبی نمود بیشتری دارد یعنی در انجام واجبات همگان موظف هستند چه در خلوت و چه در آشکار، واجبات دینی را بجا آورند، اما در مستحبات بهترین کار این است که تا حد امکان در پنهانی انجام شود تا شبهه ریاکاری و خودنمایی پیش نیاید و چنین نگاهی مستند به روایات اسلامی است از جمله اینکه شیخ طوسی در روایتی از امام رضا سلام الله علیه نقل می‌کند که فرمود: «مَنْ شَهَرَ نَفْسَهُ بِالْعِبَادَةِ فَاتَّهِمُوهُ عَلَى دِينِهِ فَإِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) يَكْرَهُ شُهْرَةَ الْعِبَادَةِ وَ شُهْرَةَ النَّاسِ. ثُمَّ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) إِنَّمَا فَرَضَ عَلَى النَّاسِ فِي الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ سَبْعَ عَشْرَةَ رَكْعَةً، مَنْ أَتَى بِهَا لَمْ يَسْأَلْهُ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) عَمَّا سِوَاهَا، وَ إِنَّمَا أَضَافَ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) إِلَيْهَا مِثْلَيْهَا لِيَتِمَّ بِالنَّوَافِلِ مَا يَقَعُ فِيهَا مِنَ النُّقْصَانِ، وَ إِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) لَا يُعَذِّبُ عَلَى كَثْرَةِ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ، وَ لَكِنَّهُ يُعَذِّبُ عَلَى خِلَافِ السُّنَّةِ»[1] (کسی که خودش را مشهور به عبادت کند، او را به دینش متهم کنید چرا که خدای عز و جل مشهور شدن به عبادت و مشهور شدن نزد مردم را ناپسند می‌دارد).

سپس فرمود: (بدرستی که خداوند تعالی بر مردم در شبانه روز هفده رکعت نماز را واجب کرد و هر کس آنها را بخواند دیگر مواخذه نخواهد شد و رسول خدا نافله‌ها را اضافه نمود تا نقصان را برطرف سازد و خداوند متعال به خاطر زیاد بودن نماز و روزه کسی را عذاب نمی‌کند و بلکه به خاطر مخالفت با سنت عذاب خواهد کرد).

در روایتی دیگر و تقریبا با مضمون روایت بالا شیخ صدوق از امام صادق سلام الله علیه نقل کرده است که فرمود: «الِاشْتِهَارُ بِالْعِبَادَةِ رِيبَةٌ»[2] (شهرت يافتن به وسيله عبادت، شبه ه‏ناك و گمان برانگيز است).

شیخ صدوق همین روایت را با دو سند دیگر در معانی الاخبار و الامالی نقل کرده است[3]

سند روایات

روایت اول:

با توجه به مجهول بودن علی بن محمد العلوی در کتاب‌های رجالی،[4] سند روایت قابل استناد نمی‌باشد.

روایت دوم:

هر چند سند شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه و در امالی به خاطر ضعیف بودن یونس بن ظبیان معتبر نیست؛[5] اما سلسله سند شیخ صدوق در کتاب معانی الاخبار صحیح و معتبر می‌باشد و همه راویان ان ثقه هستند[6] و با این نگاه می‌توان گفت هر سه سند روایت قابل استناد است.

دلالت حدیث

هر چند روایت مورد نظر پرسشگر گرامی از نظر سندی ضعیف است، اما با توجه به معتبر بودن روایت دوم و آمدن مضمون آن در دیگر روایات، می‌توان گفت که اینگونه روایات در بیان عظمت قربه الی الله و اخلاص در عبادات و دوری از ریاکاری و مشهور کردن خود به اهل تقوا بودن در میان مردم است در حالی که در پنهان و دور از چشم مردم مقید به انجام دستورات دین نباشد و گرنه برای اخلاص عملی را انجام دادن، کاری پسندیده است و اطلاع پیدا کردن مردم از این کار لطمه‌ای به اخلاص فرد نمی‌زند.

به عبارتی دیگر اینگونه روایات ناظر به ریاکاری است که عبارت از نشان دادن و وانمود كردن چيزي از اعمال حسنه يا خصال پسنديده يا عقايد حقه به مردم است، براي منزلت پيدا كردن در قلوب آنها و اشتهار پيدا كردن پيش آنها به خوبي، امانت‌داری و ديانت بدون قصد صحيح الهي و ریا و اشتهار پیدا کردن میان مردم با چند کار می‌تواند تحقق یابد:

1. اظهار عقايد حقه و معارف الهيه كند براي اين كه اشتهار به ديانت پيدا كند، منزلت در قلوب پيدا نمايد.
2. عقايد باطله را از خود دور كند به قصد جاه و منزلت در قلوب چه به صراحت لهجه باشد يا به اشاره و كنايه.
3. اظهار خصال پسندیده نمايد و از کارهای ناپسند بیزاری جوید تا دیگران او را فردی با تقوا بپندارند در حالی که در پنهان چنین کارهایی را انجام نمی‌دهد.
4. انجام واجبات و مستحبات دینی و ترک کارهای حرام و مکروه را به قصد جلب توجه مردم انجام دهد نه قربه الی الله.[7]

این نگرش که چنین روایاتی ناظر به مستحبات و دوری از ریا و خود بربینی است، را می‌تواند از شرح‌هایی که در ذیل روایت اشتهار به عبادت و اینکه منظور از اشتهار چیست، بدست آورد:

مرحوم مجلسی می‌نویسد: اشتهار به عبادت یعنی انسان در انجام مستحبات هر چه دور از نگاه مردم و در پنهانی خدا را عبادت کند، پاداش بیشتری خواهد داشت و گرنه ممکن است به مرور زمان غرور و خود برتربینی دامن انسان رابگیرد و اخلاصش از بین برود و برای همین خداوند دوست ندارد بنده‌اش به جای اینکه خودش را نزد خدا عزیز کند، در حضور مردم عزیز باشد و علنی انجام دادن واجبات عملی است خوب و پسندیده و از ریا به دور است زیرا واجبات را بقیه نیز انجام می‌دهند بر خلاف مستحبات که همه آن را انجام نمی‌دهند و اگر مخفیانه به جا آورده شود دیگر ریایی نخواهد شد.[8]

فیض کاشانی اینگونه روایات را ناظر بر انجام مخفیانه مستحبات می‌داند که مومنان می‌بایست اعمال مسحتبی خودشان را به رخ مردم نکشانند و خدا را همانگونه عبادت کنند که دور از منظر مردم عبادت می‌کنند.[9]

شیخ حر عاملی هم بر این باور است که واجبات را باید علنی انجام داد اما در انجام مستحبات بهتر است مخفیانه و به دور از چشم ردم باشد تا صدق شهرت نکند.[10]

خلاصه سخن اینکه مومنان باید همواره اهل تقوا و صلاح و خیر باشند و همانگونه که باطن‌شان خدایی است، ظاهری خدایی هم باید داشته باشند و اینگونه روایات بیانگر این است که مومنان باید مراقب باشند که اخلاص‌شان و قصد قربت الهی‌شان در عبادات، با خودبینی و غرور از بین نرود و در مستحبات تا می‌توانند خدا را دور از چشم مردم عبادت کنند و مشهور به اهل تقوا بودن کاری ناپسندی نیست و اینگونه روایات هم نمی‌گوید که ظاهری با صلاح و تقوا و مومنانه نداشته باشید و بلکه هشداری است برای دور نگه داشتن مومنان از افتادن به دام شیطانی ریا و غرور.

[1] . طوسى، محمد، الأمالي، قم، چاپ اول، 1414ق، ص496، حدیث11.

[2]. ابن بابويه، محمد، من لا يحضره الفقيه، قم، چاپ دوم، 1413ق،ج4، ص394، حدیث5840.

[3] . رک: ابن بابويه، محمد، معاني الأخبار، قم، چاپ اول، 1403ق، ص195. ابن بابويه، محمد، الأمالي، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش، ص20.

[4] . رک: مستدرکات علم رجال الحدیث علی نمازی شاهرودی، ج5، ص458. زبده المقال من معجم الرجال مرتضی بسام، ج1، ص83.

[5] . رک: رجال النجاشی، ص448. رجال علامه حلی (حسن بن یوسف)، ص266. نقد الرجال تفرشی، ج1، ص108. جامع الرواه اردبیلی، ج2، ص355. معجم رجال الحدیث خوئی، ج21، ص205.

[6] . رک: نرم افزار درایه النور. نرم افزار اسناد شیخ صدوق.

[7] . موسوي خميني، روح الله، چهل حديث، نشر آثار امام خميني، چاپ چهاردهم، 1376ش، ص35.

[8]. رک: مجلسى، محمدتقى، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، چاپ دوم، 1406ق،ج‏13، ص100.

[9] . فيض كاشانى، محمد محسن، الوافي، اصفهان، چاپ اول، 1406ق،ج‏26، ص160.

[10] . حر عاملى، محمد، وسائل الشيعة، قم، چاپ اول، 1409ق، ج‏1، ص80.