سوال: دعاي «يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ...» را شرح دهيد  و اثرات آن چگونه است؟

پاسخ اجمالی:

شیخ صدوق در کتاب التوحید برای این دعا آثار فراوانی نقل کرده است که جبرئیل امین به رسول خدا بشارت داده است از جمله: رحمت و پوشش بدی‌های دنیا و آخرت؛ بدون محاسبه وارد بهشت شدن؛ بابر نشدن دیگران از عیب‌های او؛  بخشش گناهان و گذشت از آنها؛ باز کردن درهای رحمت بر روی کسی که این دعا را می‌خواند و اعطای پاداش فراوان.

پاسخ تفصیلی:

مرحوم کلینی در کافی روایتی نقل می‌کند که مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى از أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى و عده‌ای از اصحاب و همگی از سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ از  عَلِيِّ بْنِ زِيَادٍ نقل می‌کند که علی بن نصیر به امام نوشت در پایین کتابش یا نوشته‌اش دعایی بنویسد که با خواندن آن از همه گناهان دنیا و آخرت در امان بماند و امام با خط خود نوشت: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ عَنِّي يَا كَرِيمَ الْعَفْوِ يَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ يَا صَاحِبَ كُلِّ نَجْوَى وَ يَا مُنْتَهَى كُلِّ شَكْوَى يَا كَرِيمَ الصَّفْحِ يَا عَظِيمَ الْمَنِّ يَا مُبْتَدِئَ كُلِّ نِعْمَةٍ قَبْلَ اسْتِحْقَاقِهَا يَا رَبَّاهْ يَا سَيِّدَاهْ يَا مَوْلَاهْ يَا غِيَاثَاهْ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُكَ أَنْ لَا تَجْعَلَنِي فِي النَّارِ ثُمَّ تَسْأَلُ مَا بَدَا لَكَ»[1]

سند این روایت به خاطر مجهول بودن علی بن زیاد ضعیف است.

شیخ طوسی در تهذیب الاحکام روایتی نقل می‌کند که ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه این دعا را از الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ از مردی از ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ از حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ از امام صادق نقل می‌کند که فرمود: از دعاهای رسول خدا در جنگ احزاب این بود: «اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِي تا آخر دعا» سپس دو رکعت نماز بخوان و بعد از سلام بگو: «يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ يَا مَنْ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ وَ لَمْ يُؤَاخِذْ بِالْجَرِيرَةِ يَا عَظِيمَ الْعَفْوِ يَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ يَا صَاحِبَ كُلِّ نَجْوَى وَ مُنْتَهَى كُلِّ شَكْوَى يَا مُقِيلَ الْعَثَرَاتِ يَا كَرِيمَ الصَّفْحِ يَا عَظِيمَ الْمَنِّ يَا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقَاقِهَا يَا رَبَّاهْ يَا سَيِّدَاهْ يَا أَمَلَاهْ يَا غَايَةَ رَغْبَتِي أَسْأَلُكَ بِكَ يَا اللَّهُ أَلَّا تُشَوِّهَ خَلْقِي بِالنَّارِ وَ أَنْ تَقْضِيَ لِي حَوَائِجَ آخِرَتِي وَ دُنْيَايَ وَ تَفْعَلَ بِي كَذَا وَ كَذَا وَ تُصَلِّي عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَكَ ثُمَّ تُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ فَإِذَا فَرَغْتَ فَقُلِ اللَّهُمَّ خَلَقْتَنِي فَأَمَرْتَنِي وَ نَهَيْتَنِي وَ رَغَّبْتَنِي فِي ثَوَابِ مَا بِهِ أَمَرْتَنِي وَ رَهَّبْتَنِي عِقَابَ مَا عَنْهُ نَهَيْتَنِي وَ جَعَلْتَ لِي عَدُوّاً يَكِيدُنِي وَ سَلَّطْتَهُ مِنِّي عَلَى مَا لَمْ تُسَلِّطْنِي عَلَيْهِ مِنْهُ فَأَسْكَنْتَهُ فِي صَدْرِي وَ أَجْرَيْتَهُ مَجْرَى الدَّمِ مِنِّي لَا يَغْفُلُ إِنْ غَفَلْتُ وَ لَا يَنْسَى إِنْ نَسِيتُ يُؤْمِنُنِي عَذَابَكَ وَ يُخَوِّفُنِي بِغَيْرِكَ إِنْ هَمَمْتُ بِفَاحِشَةٍ شَجَّعَنِي وَ إِنْ هَمَمْتُ بِصَالِحٍ ثَبَّطَنِي يَنْصِبُ لِي بِالشَّهَوَاتِ وَ يَعْرِضُ لِي بِهَا إِنْ وَعَدَنِي كَذَبَنِي وَ إِنْ مَنَّانِي قَنَّطَنِي وَ إِنِ اتَّبَعْتُ هَوَاهُ أَضَلَّنِي وَ إِنْ لَا تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُ يَسْتَزِلَّنِي وَ إِنْ لَا تُفْلِتْنِي مِنْ حَبَائِلِهِ يَصُدَّنِي وَ إِنْ لَا تَعْصِمْنِي مِنْهُ يَفْتِنِّي اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اقْهَرْ سُلْطَانَهُ عَلَيَّ بِسُلْطَانِكَ عَلَيْهِ حَتَّى تَحْبِسَهُ عَنِّي بِكَثْرَةِ الدُّعَاءِ لَكَ مِنِّي فَأَفُوزَ فِي الْمَعْصُومِينَ مِنْهُ بِكَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِك».[2]

سند حدیث به خاطر مرسل بودن، ضعیف است.

شیخ طوسی در كتاب مصباح المتهجد بعد از سلام‌های نمازهای نافله، می‌نویسد: بعد از سلام چهارم (یعنی بعد از سلام چهارم نافله روزانه عصر) و نیز بعد از نمازهای مستحبی ماه مبارک رمضان این دعا خوانده می‌شود.[3]

این دو روایت نیز سندی ندارد و احتمال دارد سندش همان باشد که در تهذیب الاحکام آورده است.

قطب الدین راوندی شبیه این دعا را از دعاهای رسول الله آورده است.[4]

مرحوم راوندی نیز سندی برای این دعا ذکر نکرده است.

شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه نیز این دعا را از کتاب المصباح شیخ طوسی برای بعد از نماز جعفر طیار نقل می‌کند.[5]

سند حدیث علاوه بر ضعیف بودن به خاطر عبد الملک بن عمرو، مرفوع هم هست و قابل استناد نمی‌باشد.

شرح دعا

با صرف نظر از سند دعای مورد نظر، علمای شیعه توضیحاتی داده‌اند، به طوری که سيد ماجد بن محمد از علمای قرن دوازده قمری در أصفهان کتابی به نام «فصوص سليمانيّه در شرح دعاى بيت المعمور يا من أظهر الجميل» دارد که بیانگر عظمت این دعا در نزد علما بود.

مولی محمد صالح مازندرانی در شرح حدیث کافی می‌نویسد: «يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ» یعنی ای خدایی که زیبایی‌های اعمال بندگانت را در دنیا و آخرت آشکار می‌سازی و زشتی‌ها را می‌پوشانی! و در روایت آمده است که این دعا را جبرئیل با حالت خندان و بشارت‌دهان بر رسول خدا آورد و گفت خدا به تو هدیه‌ای داده است که گنجی از گنج‌های بهشت می‌باشد و این دعا را خواند. رسول خدا از ثواب آن پرسید؟ جبرئیل گفت: اگر فرشتگان آسمان و زمین هفتگانه کارهای خود را رها کنند و بخواهند پاداش این دعا را بنویسند، نمی‌توانند؛ سپس آثاری برآن بیان می‌کند از جمله: رحمت و پوشش بدی‌های دنیا و آخرت؛ بدون محاسبه وارد بهشت شدن؛ بابر نشدن دیگران از عیب‌های او؛  بخشش گناهان و گذشت از آنها؛ باز کردن درهای رحمت بر روی کسی که این دعا را می‌خواند و اعطای پاداش فراوان.[6]

روایت مورد نظر مولی محمد صالح مازندرانی را علاوه بر کتاب عده الداعی،[7] شیخ صدوق نیز در کتاب التوحید آورده است. [8]

علامه مجلسی در ملاذ الاخیار می‌نویسد: از امام صادق نقل شده است که هر مومنی در عرش شبیه و مثالی دارد  و وقتی به رکوع و سجود مشغول می‌شود، شبیه و مثالش نیز در عرش همین کار را می‌کند و ملائکه او. را دیده و برایش استغفار می‌کنند و این است تاویل «يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ» و معنای «وَ لَمْ يُؤَاخِذْ بِالْجَرِيرَةِ» این استکه که خداوند در عقوبت بنده‌اش در دنیا شتاب نمی‌کند و فرصت توبه در اختیارش می‌گذارد.[9]

[1] . کلینی، محمد، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش، ج2، ص578، بَابُ دَعَوَاتٍ مُوجَزَاتٍ لِجَمِيعِ الْحَوَائِجِ لِلدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ، حدیث4.

[2] . طوسی، محمد، تهذيب‏الأحكام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش، ج3 ، ص85 ، الدُّعَاءُ فِي الزِّيَادَةِ تَمَامَ الْمِائَةِ رَكْعَة، حدیث12.

[3] . طوسی، محمد، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشيعة، چاپ اول، 1411ق- 1991م، ص71 و ص 559.

[4] . راوندی، قطب الدین، الدعوات (سلوة الحزين)، قم، مدرسة الإمام المهدي، چاپ اول،  1407ق، ص60.

[5] . حر عاملی، محمد، وسائل‏الشيعة، قم، موسسه آل البیت، 1409ق، ج8، ص57، باب 4 بَابُ تَأَكُّدِ اسْتِحْبَابِ صَلَاةِ جَعْفَرٍ فِي صَدْرِ النَّهَارِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ جَوَازِهَا فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ وَ اسْتِحْبَابِ قُنُوتَيْنِ فِيهَا فِي الثَّانِيَةِ وَ فِي الرَّابِعَةِ قَبْلَهُ أَوْ بَعْدَهُ، حدیث10081.

[6] . مازندراني، محمد صالح، شرح أصول الكافي، بیروت، دار إحياء التراث العربي للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ اول، 1421ق- 2000م، ج10، ص454.

[7] . ابن فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعي و نجاح الساعي، باب خاتمة الكتاب في أسماء الله الحسنى، ج1، ص۳۳۷ .

[8] . ابن بابویه، محمد، التوحيد، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، ص221، حدیث14.

[9] . مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، 1406ق، ج5، ص69.