سوال: آیا اين تعبير در روايت معتبری آمده است: «فاطمه بقية النبوة»؟ معناي و مفهوم عبارت چيست؟

پاسخ اجمالی:

از امیر مومنان سلام الله علیه نقل شده است که به حضرت زهرا سلام الله علیها اینگونه خطاب کردند: «يَا بِنْتَ الصَّفْوَةِ وَ بَقِيَّةَ النُّبُوَّةِ ... ‏» ؛ «ای دختر برگزیده و ای باقی مانده نبوت» و کلمه فاطمه در متن روایت نیست و بلکه تعبیر افراد در بیان عظمت فاطمه است و به این معناست که حضرت تنها یادگار رسول خدا می‌باشد که طبق آیه تطهیر از عصمت هم برخوردار می‌باشد و همه رفتارهایش منطبق با دستور الهی است.

پاسخ تفصیلی:

در روایتی آمده است که وقتی حضرت زهرا سلام الله علیها بعد از احتجاج با ابی بکر و اصحاب و استدلال به حقانیت امیر مومنان سلام الله علیه و دفاع از امامت و ولایت و نیز دفاع از حق خود و اثبات حقانیت خود بر مالک بودن بر فدک و غیره از مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله به خانه‌اش برگشت، با امیر مومنان سخن گفتند و حضرت نیز پاسخ‌هایی دادند و امیر مومنان در یکی از سخنانش حضرت زهرا را اینگونه خطاب کردند: «يَا بِنْتَ الصَّفْوَةِ وَ بَقِيَّةَ النُّبُوَّةِ ... ‏».[1]

در برخی از نقل‌ها آمده است که ام سلمه همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز آن حضرت را اینگونه خطاب کرد: «يا بنت الصفوة و بقيّة النبوّة ... ».[2]

بقیه کتاب‌های روایی این روایت را از امالی شیخ طوسی و احتجاج طبرسی نقل کرده‌اند و شیخ طوسی برای روایت را با سلسله سند از امام صادق سلام الله علیه نقل کرده است که عبارتند از:

1. أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ: وی از مشایخ و اساتید شیخ طوسی بوده و طبق نقل مرحوم خوئی همان محمد بن احمد بن نعیم شاذان است؛[3] هر چند وی به صراحت توثیق نشده است اما وی از اصحاب امام حسن عسکری بوده و از دعای آن حضرت به وی، روشن می‌شود که فرد مورد اعتماد و خوبی بوده است.[4]
2. یاد آور می‌شویم که برخی گفته‌اند محمد بن احمد بن شاذان فردی غیر از محمد بن احمد بن نعیم بودند که در این صورت وی مجهول می‌شود.
3. أَبُو الْحُسَيْنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ هَمَّامٍ الْكُوفِيُّ: نام وی در کتب رجالی نیامده است و مجهول است.[5]
4. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَعْمَرٍ الْكُوفِيُّ: نام وی در کتب رجالی بدون مدح و ذم آمده است و برخی وی را از این جهت مجهول می‌دانند.[6]
5. مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الزَّيَّاتُ الْكُوفِيُّ: نام وی در کتب رجالی اولیه نیامده است.
6. أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ: وی احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی است که از اصحاب اجماع است و ثقه و جلیل القدر می‌باشد.
7. أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ: وی را از اصحاب اجماع دانسته‌اند هر چند برخی گفته‌اند وی ناوسی مذهب بود.
8. أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ: وی از افراد والا مقام نزد شیعه بود و ثقه می‌باشد.[7]
9. از جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ: امام صادق سلام الله علیه

با توجه به اینکه برخی از راویان این حدیث توثیق نشده‌اند از نگاه رجالی روایت قابل استناد نمی‌باشد، هرچند حضرت زهرا سلام الله علیها به حق هم دختر برگزیدگان می‌باشد زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله برگزیده‌ترین مخلوقات عالم هستی است و هم باقی مانده نبوت است به این معنا که:

• آن حضرت تنها دختر باقی مانده و زنده رسول خدا در آن زمان بود.
• حضرت زهرا نشانه‌ای از نبوت هم می‌باشد چون طبق آیه تطهیر، معصوم می‌باشد و عصمت یکی از نشانه‌های نبوت است و همانگونه که رسول خدا بیانگر عظمت و حقانیت امیر مومنان برای امامت بود، حضرت زهرا نیز با دفاع خود از ولایت ثابت کرد که بیان کننده حقانیت امامت می‌باشد.

[1] . طوسى، محمد، الأمالي، قم، دار الثقافه، چاپ اول، 1414ق، ص683، مجلس 38، حدیث8.

[2] . ديلمى، حسن، غرر الأخبار، قم، دلیل ما، چاپ اول، 1427 ق، فصل 27، ص319.

[3] . رک: معجم رجال الحدیث، ج26، ص28.

[4] . رک : مامقانی، عبد الله، تنقیح المقال فی علم الرجال، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا، ج1، ص74.

[5] . نمازى شاهرودى، على، مستدركات علم رجال الحديث، تهران، فرزند مولف، چاپ اول، 1414 ق، ج7، ص247.

[6] . رک: مرتضى، بسام، زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت، دار المحجة البيضاء، چاپ اول، 1426ق، ج1، ص356.

[7] . رک: رجال النجاشی، ص10؛ الفهرست شیخ طوسی، ص44.