سوال: در روایتی آمده است که حضرت مهدی صلوات الله علیه فرموده است: «... فَاتَّقُوا اللّهَ وَ سَلِّمُوا لَنا وَ رُدُّو الاَْمْرَ إِلَيْنا فَعَلَيْنَا الاِْصْدارُ كَما كانَ مِنَّا الاِْيرادُ وَ لا تَحاوَلُوا كَشْفَ ما غُطِّيَ عَنْكُمْ وَ ...»؛ آيا اين حديث داراي سند معتبر و قابل اعتماد هست؟ منظور از «وَ لا تَحاوَلُوا كَشْفَ ما غُطِّيَ عَنْكُمْ» چيست؟

پاسخ اجمالی:

سند روایت به خاطر توثیق نشدن شش راوی و مجهول بودن شیخ مورد وثوق، ضعیف است و قابل اعتماد نمی‌باشد و منظور از «وَ لا تَحاوَلُوا كَشْفَ ما غُطِّيَ عَنْكُمْ» این است که اگر همه افراد نمی‌توانند همانند امامان گذشته، با امام زمان صلوات الله علیه ملاقات کنند، دنبال این نباشید بگردید و امام زمان صلوات الله علیه را پیدا کنید و بلکه به افراد مورد اعتماد که مرا بارها دیده‌اند، اعتماد کرده و به سخنان‌شان گوش کنید. مفاد حدیث مطلبی صحیح است.

پاسخ تفصیلی:

شیخ طوسی در کتاب الغیبه در توقیعات حضرت بقیه الله صلوات الله علیه می‌نویسد: ابن ابى‏ غانم‏ قزوينى‏ و جماعتى از شيعيان در باره فرزند امام حسن عسكرى صلوات الله علیه گفتگو نمودند. ابن ابى غانم عقيده داشت كه حضرت عسكرى صلوات الله علیه رحلت فرمود و اولادى نداشت. سپس آنها نامه‏اى در اين خصوص نوشتند (تا وكلاى حضرت نامه را به امام برسانند) و در آن نامه نوشتند كه ما بر سر اين موضوع كشمكش نموده‏ايم. جواب نامه آنها بخط آن حضرت بقیه الله صلوات الله علیه نوشته شد و حقایقی را بیان کرد از جمله اینکه فرمود:

«... وَ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ سَلِّمُوا لَنَا وَ رُدُّوا الْأَمْرَ إِلَيْنَا فَعَلَيْنَا الْإِصْدَارُ كَمَا كَانَ مِنَّا الْإِيرَادُ وَ لَا تُحَاوِلُوا كَشْفَ مَا غُطِّيَ عَنْكُمْ وَ لَا تَمِيلُوا عَنِ الْيَمِينِ وَ تَعْدِلُوا إِلَى الشِّمَالِ وَ اجْعَلُوا قَصْدَكُمْ إِلَيْنَا بِالْمَوَدَّةِ عَلَى السُّنَّةِ الْوَاضِحَةِ فَقَدْ نَصَحْتُ لَكُمْ وَ اللَّهُ شَاهِدٌ عَلَيَّ وَ عَلَيْكُم...»[1]

«و هر چيزى در لوح محفوظ مرقوم است،[2] پس شما هم از خدا بترسيد و تسليم ما شويد و كارها را بما واگذاريد. همه گونه خير و خوبى از ما بمردم ميرسد. آنچه بر شما پوشيده است، براى اطلاع از آن اصرار نورزيد، و بچپ و راست ميل نكنيد. مقصد خود را با دوستى ما بر اساس راهى كه روشن است بطرف ما قرار دهيد. من آنچه لازمه نصيحت بود به شما گفتم و خداوند بر من و شما گواه است».

این حدیث را طبرسی نیز نقل کرده‌است و تنها اختلافی که وجود دارد این است که گفته از شیخ مورد اعتماد ابی عمرو العمری ( عثمان بن سعید نایب خاص امام عصر)[3] و البته هیچ دلیلی هم بر این ندارد زیرا اگر استنادشان کتاب الغیبه شیخ طوسی باشد، وی فقط گفته شیخی مورد اعتماد و اگر از کتاب دیگری نقل کرده است که در این صورت چون هیچ سندی در احتجاج نیاورده و فقط گفته است: «وَ عَنِ الشَّيْخِ الْمَوْثُوقِ أَبِي عَمْرٍو الْعَمْرِيِّ»، سند احتجاج مرسل خواهد شد و اعتباری ندارد.

علامه مجلسی نیز این حدیث را از احتجاج طبرسی نقل کرده است[4] که معتبر نیست؛ البته علامه مجلسی ذیل همین حدیث به روایت شیخ طوسی در کتاب الغیبه نیز اشاره کرده است که در این سند نیز اشاره به ابی عمر العمری بودن شیخ مورد اعتماد نشده است.[5]

سند حدیث در کتاب الغیبه شیخ طوسی

1. أَخْبَرَنِي جَمَاعَةٌ: شیخ طوسی می‌گوید جماعتی مرا حدیث کرد و خبرداد: در این متن منظور از این جماعت مشخص نیست چه کسانی هستند، اما معمولا در کتب روایی وقتی امثال شیخ طوسی یا کلینی از عده‌ای نقل می‌کنند، علما با دیده اعتماد بر آن نگریسته و قبول می‌کنند.                                                                                                                                                                                           
2. أَبِي مُحَمَّدٍ التَّلَّعُكْبَرِيِّ: وی هارون‏ بن‏ موسى‏ بن أحمد بن سعيد بن سعيد  التلعكبري‏ است که شخصیتی برجسته و ثقه و قابل اعتماد بود و چندین کتاب داشت.[6]                                                                                                                                      
3.  أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الرَّازِيِّ: نجاشی می‌نویسد: چیزی نیست (یعنی اعتنایی به وی نمی‌شود) و گفته شده غالی بود.[7] شیخ طوسی نیز وی را متهم به غلو کرده است.[8]                                                                                                                             
4. الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ‏ الْقُمِّيِّ: از اصحاب امام جواد صلوات الله علیه بود؛[9] مامقانی می‌نویسد: غیر از سخن شیخ طوسی که وی را از اصحاب امام جواد صلوات الله علیه دانسته است، چیزی در کتب رجالی درباره وی وجود ندارد و ظاهر سخن شیخ این است که وی امامی مذهب بود؛ به هر حال وی مجهول است.[10]                                                                                       
5. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بُنَانِ‏ الطَّلْحِيُّ الْآبِيُّ: کتب رجالی نام وی را ذکر نکرده‌اند.[11]                                                                
6. عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدَةَ النَّيْسَابُورِيِّ: کتب رجالی نام وی را ذکر نکرده‌اند.[12]                                                                 
7. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الرَّازِيُّ: کتب رجالی نام وی را ذکر نکرده‌اند.[13]                                                                               
8. الشَّيْخُ الْمَوْثُوقُ‏ بِهِ بِمَدِينَةِ السَّلَامِ: شیخ مورد اعتماد در مدینه السلام مشخص نیست چه کسی می‌باشد و طبرسی در احتجاج و علامه مجلسی به نقل از احتجاج می‌نویسند: «وَ عَنِ الشَّيْخِ الْمَوْثُوقِ أَبِي عَمْرٍو الْعَمْرِيِّ» که دلیلی بر این سخن ندارند مگر اینکه کسی بگوید در عصر غیبت صغری این یک رمز بود و علما می‌دانستند مرا از شیخ مورد اعتماد در مدینه السلام همان نایب خاص امام زمان می‌باشد.

به هر حال سند حدیث در احتجاج طبرسی مرسل و غیر معتبر است و در سند شیخ طوسی نیز حتی اگر مورد آخری را نایب امام بدانیم باز به خاطر «أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الرَّازِيِّ»، «الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ‏ الْقُمِّيِّ»، «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بُنَانِ‏ الطَّلْحِيُّ الْآبِيُّ»، «عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدَةَ النَّيْسَابُورِيِّ» و «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الرَّازِيُّ»، سند حدیث ضعیف و غیر قابل اعتماد است.

یادآور می‌شویم که در متن حدیث ایرادی نیست و امام به همه توصیه می‌کند که تقوای الهی را مراعات کنند، از مسیر حق منحرف نشوند، بپذیرند که ولادت امام زمان و فرزند و وصی داشتن امام حسن عسکری صلوات الله علیه حقیقتی انکار ناپذیر است  و منظور از «وَ لا تَحاوَلُوا كَشْفَ ما غُطِّيَ عَنْكُمْ» این است که اگر ولادت امام مهدی صلوات الله علیه به خاطر مصالحی بر عده‌ای پوشیده مانده است و نیز همه افراد نمی‌توانند همانند امامان گذشته، با امام زمان صلوات الله علیه ملاقات کنند، دنبال این نباشید بگردید و امام زمان صلوات الله علیه را پیدا کنید و بلکه به افراد مورد اعتماد که مرا بارها دیده‌اند، اعتماد کرده و به سخنان‌شان گوش کنید که در موارد زیادی در عصر امامان قبلی نیز همین روال ادامه داشت و شیعیان در خیلی از وقت‌ها نمی‌توانستند با خود امام ارتباط داشته باشتند.

[1] . طوسى، محمد، الغيبة، قم، دار المعارف الاسلامیه، چاپ اول، 1411ق، ص285.

[2] . (یعنی اجل امام عسکری نیز تمام شد و من امام معصوم و حجت الهی بر جهان هستم).

[3] . طبرسى، احمد، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403 ق، ج2، ص466.

[4] . مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، بيروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403 ق، باب ما خرج من توقيعاته عليه السلام، باب 31 ما خرج من توقيعاته، ج53، ص178، حدیث9.

[5] . همان.

[6] . نجاشى، احمد، رجال النجاشي، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ 6، 1365ش، ص439.

[7] . همان، ص97.

[8] . طوسى، محمد، رجال الطوسي، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ سوم، 1373ش، ص416.

[9] . همان، ص374.

[10] . مامقانى، عبدالله، تنقيح المقال في علم الرجال، قم، موسسة آل البيت (عليهم السلام) لإحياء التراث، چاپ اول، 1431ق، ج22، ص340.

[11] . نمازى شاهرودى، على، مستدركات علم رجال الحديث، تهران، فرزند مولف، چاپ اول، 1414ق، ج7، ص219.

[12] . همان، ج5، ص457.

[13] . همان، ج5، ص274.