سوال:

در حدیثی آمده است: «خداوند كافري را كه بخل ندارد، بيشتر از مؤمن بخيل دوست می‌دارد»؛ سؤال این است که اين همه آیات و روایات در مذمت كافر وجود دارد، پس چرا خداوند او را به خاطر سخاوتش دوست می‌دارد؟

پاسخ اجمالی:

هر چند این روایت با چند مضمون و بدون سلسله سند در برخی از منابع به عنوان روایت نقل شده است؛ اما مراد این است که مؤمن با بخلش به مرور زمان از پرداخت حقوق الهی سرباز می‌زند و موجب انحراف از مسیر هدایت می‌گردد و کافر سخی مورد لطف الهی قرار گرفته و به خدا ایمان می‌آورد و عاقبت به خیر می‌شود.

پاسخ تفصیلی:

در برخی از منابع آمده است: «كافر سخي أرجى إلى دخول الجنة من مؤمن شحيح».[1]

بغدادی در کتاب الشفاء الروحی با طرح این سوال که طبق صریح آیات قرآن، بهشت بر کافران حرام است،[2] پس چگونه ممکن است امید بهشت رفتن کافر از مومن بخیل بیشتر باشد؟!

سپس در پاسخ می‌گوید: خصلت پسندیده سخاوت، باعث هدایت انسان می‌شود و خداوند متعال به خاطر سخاوت بنده‌اش بر او لطف بیشتر نموده و به راه راست هدایت می‌کند و او ایمان آورده و با ایمان از دنیا می‌رود و این در تاریخ هم شواهدی دارد مانند سه نفری که برای کشتن رسول الله هم قسم شدند و جبرئیل به رسول الله خبر داد و حضرت دستور قتل این افراد را داد، اما جبرئیل نازل شده و دستور آزادی یکی را به خاطر سخاوتش داد و او بعد از شنیدن این خبر گفت این رسول خداست که از خصلت من خبر می‌دهد و مسلمان شد.[3]

اما مومن در اثر بخل، حقوق الهی را نمی‌پردازد و به مرور زمان از مسیر الهی منحرف می‌شود و همین انحراف ممکن است عاقبت او را به بی‌ایمانی بکشاند و او با حالت کفر از دنیا برود، چنانچه قرآن کریم کسی را که زکات نمی‌دهد، مشرک و کافر می‌داند: «وَ وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ الَّذِينَ لاَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالآْخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ»[4] و کسی را که حج نمی‌گذارد، کافر می‌داند: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْ الْعَالَمِينَ».[5]

در روایتی نیز آمده است که حضرت یحیی سلام الله علیه از ابلیس پرسید دوست داشتنی‌ترین و دشمن‌ترین فرد نزد تو چه کسی است؟ گفت مومن بخیل و کافر سخی. حضرت یحیی پرسید: چرا؟ ابلیس جواب داد: بخل مومن برای انحراف او کافی است؛ اما از کافر سخی می‌ترسم زیرا ممکن است خداوند به خاطر همین سخاوتش، او را به حقیقت آشنا کند و ایمان آورد.[6]

با این بیان روشن است که سخاوت چون اخلاق پسندیده است و خداوند حتی به افراد غیر مومن نیز که در این دنیا اخلاق خوبی دارند، لطف دارد هر چند در آخرت بهره‌ای ندارند و همین لطف الهی گاهی انسان غیر مومن را به راه راست هدایت می‌کند، اما کسی که در ظاهر ایمان دارد ولی به دستورات الهی عمل نمی‌کند، به مرور زمان از مسیر هدایت منحرف می‌شود و با نپرداخت حقوق واجب الهی، خود را اهل آتش می‌کند.

به تعبیری دیگر این گونه روایات در مقام بیان اهمیت صفت بخل و سخاوت هستند. بخل زشت است تا اینجا و سخاوت خوب است تا این حد.

[1] . بغدادی، عبد اللطیف، الشفاء الروحی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، ص282.

[2] . اعراف/ 51: «وَنَادَى أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُوا عَلَيْنَا مِنْ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمْ اللَّهُ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرِينَ). مائده/ 73: «إِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ».

[3] . رک: ابن بابویه، محمد، الخصال، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1362ش، ص94، حدیث41.

[4] . فصلت/ 8-7.

[5] . آل عمران/ 92. رک: بغدادی، عبد اللطیف، الشفاء الروحی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، ص282.

[6] . ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1415ق، ج65، ص204