پرسش

در دعای ماه رجب (یا من ارجوه لکل خیر) از مفاتیح استفاده می شود که حضرت در حین خواندن قسمت اول دعا انگشتشان را حرکت میداده اند، نه در حین خواندن قسمت انتهایی دعا، در حالی که متداول در بین مردم برعکس است؟

آيا عمل امام دليل بر مستحبي بودن اين عمل است؟

پاسخ اجمالي:

برخي با توجه به «حرم شيبتي علي النار» مي گويند امام در قست آخر دعا دست به محاسن كرده و انگشت خود را تكان داده است؛‌ ولي برخي مي گويند از متن عربي روايت برداشت مي شود كه امام در اول دعا اين كار را كرد.عمل امام در عبادت نشانه مستحب بودن است البته ممكن است برخي بخاطر ضعيف بودن سند روايت، فتوا به استحباب ندهند نه اينكه عمل امام دلالت بر استحباب نداشته باشد.

پاسخ تفصيلي:

ماه رجب، ماه بسیار پر برکتی است که فرصت مناسبی برای خودسازی و آمادگی برای ورود به ماه شعبان و سپس ماه مبارک رمضان است.

یکی از اعمال این ماه شریف، دعای معروف و پر فضیلت «یا من أرجوه لکل خیر» است که معمولاً مؤمنان آن را بعد از نمازهای واجب می‌خوانند و به وسیله آن نورانیت مضاعفی می‌یابند.

در اين دعا كه البته مضمونش در دعاها و روايات ديگر نيز آمده است دو برداشت وجود دارد:

الف)‌ با توجه به اينكه در آخر دعا آمده است «حرم شيبتي علي النار» مي توان گفت امام در آخر دعا دست به محاسن داشت و مي گفت خدايا محاسنم را بر آتش حرام گردان و بر همين اساس در آخر دعا دست به محاسن كرده و انگشت سبابه را حركت مي دهند.

ب) با توجه به متن روایات، استفاده می‌شود که امام صادق فراز اول دعای ماه رجب را با گرفتن محاسن و حرکت دادن انگشت سبابه دست راست خوانده‌اند نه فراز پایانی را.

* متن دعای «یا من ارجوه لکل خیر» به نقل از کتاب سید‌بن طاووس

سید بن طاووس روایت کرده از محمد بن ذکوان که گفت: به حضرت صادق علیه‌السلام عرض کردم فدایت شوم! این ماه رجب است تعلیم بنما مرا دعایى در آن که حق تعالى مرا به آن نفع بخشد. حضرت فرمود:

بگو در هر روز از رجب در صبح و شام در عقب نمازهاى روز و شب‏

«یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ (مِنْ) کُلِّ شَرٍّ

یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ‏

یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً

أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ

وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیَا وَ (جَمِیعَ) شَرِّ الْآخِرَةِ

فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ‏»

(اى خدایى که از او امید هر خیر و احسان دارم و نزد هر شرى از خشم او ایمنى مى‏جویم

اى آنکه عطا مى‏کنى (رحمت و نعمت) بسیار را با (عمل)کم، اى آنکه هر که سؤال کند عطا مى‏کنى

اى آنکه به هر که سؤال نکند و تو را هم نشناسد باز از لطف و رحمتت عطا مى‏کنى

عطا فرما مرا که از تو درخواست مى‏کنم جمیع خوبیهاى دنیا و جمیع خوبیهاى آخرت را

و دفع فرما از من به درخواستم از تو، جمیع شرور دنیا و آخرت را

زیرا عطاى تو بى‏نقص است و از فضل و کرمت بهره من را بیفزاى اى خداى کریم

راوى گفت: پس گرفت حضرت محاسن شریف خود را در پنجه چپ خود و خواند این دعا را به حال التجا و تضرع به حرکت دادن انگشت سبابه دست راست.

(عده مي گويند يعني امام اول دعا را گفت كه راوي بنويسد و بعد شيوه خواندنش را ياد داد كه دست چپ به محاسن و انگشت سبابه را حركت داد)

پس گفت بعد از این:‏ «یَا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَى النَّار».

اى صاحب جلال و بزرگوارى، اى صاحب نعمتها و جود، اى صاحب عطا و کرم، به کرمت محاسنم را بر آتش دوزخ حرام گردان.)

(از جمله ثم قال بعد ذلك يعني بعد از اين گفت) باز استفاده مي كنند كه فراز پاياني دعا بعد از محاسن به دست گرفتن و خواندن اصل دعا بود.

بنابراين آنچه معمول و شایع شده که فراز آخر دعای «یا ذاالجلال و الکرام ...» را با حالت گرفتن محاسن و تکان دادن انگشت سبابه راست، می‌خوانند،‌درست نيست؛‌ زيرا از نقل روایت، استفاده می‌شود که حضرت امام صادق علیه السلام قسمت اول دعا را (یا من ارجوه لکل خیر ...) با این حالت خوانده‌اند نه قسمت آخر را!

اما اينكه چرا علما فتوا نداده اند كه اين عمل مستحب است؛ ممكن است از اين نظر باشد كه در سلسله سند اين دعا دو نفر از راويان توثيق نشده اند يعني در كتاب هاي راوي شناسي اين دو نفر نه تاييد شده اند و نه رد و از اين لحاظ چون علما نمي توانند بگويند اين دو راوي ثقه هستند يا نيستند؛ لذا فتوا نداده اند و گرنه عمل معصوم در عبادت دليل بر مستحب بودن آن عمل مي باشد.