خداوند متعال در آیات 18 -17سوره زمر می فرماید: «و كسانى كه از عبادت طاغوت پرهيز كردند و به سوى خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست؛ پس بندگان مرا بشارت ده! همان كسانى كه سخنان را مى‏شنوند و از نيكوترين آنها پيروى مى‏كنند؛ آنان كسانى هستند كه خدا هدايت شان كرده و آنها خردمندانند».

اين دو آيه كه به صورت يك شعار اسلامى درآمده، آزادانديشى مسلمانان و انتخاب گرى آنها را در مسائل مختلف بخوبى نشان مى‏دهد. [1]

برخى اشكال مى‏كنند كه اگر اسلام آزادى قلم و انديشه را قبول دارد و حتى پذيرش اصول دين را بر اساس تحقيق قرار مى‏دهد، نه تقلید؛ چرا مطالعه برخى كتاب‏ها، سایت ها، دیدن ماهواره و ... که مطالب ضد اسلامی دارند، ممنوع است ؟! چرا به مردم اجازه داده نمی شود اینها را مطالعه نموده و از احسن تبعیت کنند و اعتقادات شان تقویت شود و مورد بشارت خدا قرار گیرند؟!

در اين مورد به چند صورت پاسخ داده شده است:

1- شرايط تبعيت از احسن:‌ هر چند اين آيه به پيروان سخنان احسن، بشارت مي دهد؛ اما شرايطي را نيز بر شمرده است كه بيانگر اين واقعيت مي باشد كه بندگاني مي توانند از ميان سخنان شنيده شده، احسن را قبول كنند كه داراي اين شرايط باشند:

الف) كسانى كه از عبادت طاغوت پرهيز كردند؛

ب) به سوى خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست.

بعد از اين دو شرط مي فرمايد:‌ پس بندگان مرا بشارت ده! همان كسانى كه سخنان را مى‏شنوند و از نيكوترين آنها پيروى مى‏كنند؛ آنان كسانى هستند كه خدا هدايت شان كرده و آنها خردمندانند

بنابراين اينگونه نيست كه بدون هيچ مقدمه اي همه سخنان گمراه كننده و شبهه انگي براي همه آزاد باشد،‌بلكه فقط كساني مي توانند همه سخنان را بشنوند كه از طاغوت پرهيز كرده و به سوي خدا باز گشته باشند.

2- تفاوت سطح اطلاعات افراد: سطح اطلاعات و معلومات افراد جامعه بسيار متفاوت است، لذا بايد اطلاعات بر اساس ظرفيت و معلومات قبلى افراد به آن‏ها داده شود؛ گاهى يك دارو كه در پزشكى كاربرد دارد و مى‏تواند جان يك بيمار را نجات دهد، ممكن است براى كودك يا افراد باردار خطرناك يا مرگ‏آور باشد.

مطالب كتاب‏ها،‌ سایت ها و ... نيز ممكن است براى افراد آماده و محقق، داروى فكر باشد، ولى اگر همان مطالب (بدون توضيح پيرامون شبهات) در اختيار ديگران باشد، براى عده‏اى بيمارى‏زا و منحرف‏كننده گردد، لذا اسلام به عالمان و محققان توانا نه تنها اجازه مطالعه مطالب كتاب‏ها و سایت ها و ... و نگهدارى آن‏ها را داده است، بلكه گاهى مراجعه به آن‏ها، واجب مى‏شود تا به شبهات مطرح شده پاسخ دهند؛‌ اما همان مطالب براى افراد كم‏اطلاع چون ممكن است موجب گمراهى و انحراف عقيدتى شود، ممنوع مى‏شود؛ اين ممنوعيت از نظر عقلا پسنديده است؛ همانطور كه برداشتن سمّ از دسترس افراد بى‏اطلاع نيكوست.

3- جلوگیری اسلام از موارد انحرافی: اسلام به يك نكته اساسى توجّه كامل دارد و آن نكته اين است كه همان‏طور كه بايد جامعه را از عوامل خطرهاى مادّى مانند بيمارى‏هاى واگيردار حفظ كرد، بايد ازعوامل انحراف‏هاى فكرى و معنوى نيز حفظ نمود؛ اسلام مى‏خواهد جامعه‏اى به وجود آورد كه در مسير تكامل معنوى و اخلاقى پيش برود، اين كار ميسّر نمى‏شود جز از اين راه كه با عوامل انحراف فكرى و اخلاقى مبارزه كند و نگذارد اين عوامل بر زندگى مردم مسلّط شود.

اگر خواندن اين نوع كتب و نوشته‏ها و سایت ها براى همگان آزاد باشد، مردم چه تضمينى براى نگهدارى افكار و اخلاق خود از انحراف دارند؟ هرگز نبايد قدرت تلقين و تبليغ را ناديده گرفت و چه بسا اين نوع نوشته‏ها از راه تلقين و تبليغ، مسير زندگى افراد را بكلّى منحرف سازند؛ چه بسيارند جوانانى كه بر اثر كتب منحرف كننده و رمان‏هاى عشقى و جنايى رسوا و خطرناك، در پرتگاه فساد و سقوط اخلاقى افتاده‏اند.

در تاريخ اسلام مذاكرات زيادى ميان پيشوايان دينى و طرفداران عقايد غير اسلامى واقع شده كه مؤلّفينى از قبيل مؤلّف كتاب «احتجاج طبرسى» به جمع‏آورى اين نوع بحث‏ها پرداخته‏اند و اين خود نمونه‏اى از اين است كه «ممنوعیت ها» در اسلام به معناى كشتن آزادى فكر و مخالفت با دانش نيست و پيشوايان دينى همواره اين گونه عقايد را از راه منطق و بحث آزاد پاسخ گفته‏اند، نه از راه ايجاد اختناق فكرى و عقيده‏اى؛ اما عموم جامعه چنین توانی را برای مبارزه با انحراف ها ندارند و این مناظرات نیز در محفل های عمومی انجام نمی گرفت.[2]

3- نبود احسن در برخی کتاب ها، سایت ها، ماهواره و ... : خداوند از بندگان خویش می خواهد که سخنان را بشنوید و بهترین را پیروی کنید، در حالی که در برخی از کتاب ها، سایت ها، ماهواره و ... چیزی به نام بهتر وجود ندارد و بلکه همه تهمت زدن و ضدیت داشتن و وارونه جلوه دادن حقیقت است؛ اگر کسی این ها را بشنود، باید کدام احسن را بگیرد؟!

نتيجه:

1. ممنوعيت مطالب كتاب‏های گمراه کننده، سایت ها، ماهواره و ... به معنى ضدّيت با آزادى قلم و انديشه نيست، بلكه قانونمند كردن آزادى قلم است و محافظت از حريم افراد كم‏اطلاع و جلوگيرى از انحراف آن‏هاست.
2. محققان آزادند كه در صورت نياز به اين كتاب‏ها و سایت ها مراجعه كنند و يا به خريدآنها (براى دست‏يابى اهل تحقيق) اقدام كنند، ولى انتشار آن‏ها در سطح عمومى جايز نيست، چرا كه موجب آلودگى فضاى جامعه و انتشار بيمارى‏هاى فكرى در بين افراد كم‏اطلاع مى‏گردد.[3]
3. 3. منظور آیه این است که مومنان و بندگان الهی استدلال های منطقی را می شنوند و آنچه را که عقل سلیم می پذیرد، قبول می کنند؛ نه اینکه بندگان حقیقی بیایند مطالبی را بشنوند که چیزی جز تهمت زدن و بی حرمتی کردن وجود ندارد و از استدلال، عقل محوري و منطق خالي باشند.

[1]. رک : مكارم شيرازى، ناصر؛ تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ اول، 1374 ه.ش‏، ج‏19، ص 412. ورک: طباطبائی، محمد حسین؛ تفسير الميزان، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏، چاپ پنجم، 1374ه.ش، ج‏17، ص381.

[2] . مکارم شیرازی، ناصر و سبحانی، جعفر؛ پاسخ به پرسشهاى مذهبى، قم، مدرسه الامام علي بن ابى طالب، چاپ اول، 1377 ه.ش، ص337.

[3]. رضايى اصفهانى، محمد على؛ ‏قرآن و علم‏، قم، ‏پژوهشهاي تفسير و علوم قرآني،‏ چاپ اول‏، بی تا، ج4، ص110.